تنوع اقلیم و گونه های گیاهی، این استان را به زیستگاهی متنوع و منحصر به فرد برای انواع مختلف جانوران تبدیل کرده است به طوری که گور ایرانی، جبیر، کاراکال، زاغ بور و هوبره در مناطق استپی و بیابانی; خرس و گربه جنگلی در جنگلهای کوهستانی زاگرس; بز و پازن، قوچ و میش و آهو در صخرها،کوهیایه ها و دشت های نیمه بیابانی و پلنگ، گرگ، کفتار، شغال و روباه در بیشتر عرصه های استان به چشم می خورد. وجود 12 تالاب و دریاچه در استان موجب غنای تنوع زیستی پرندگان از قبیل :اردک ها و غازها، پلیکان سفید و پا خاکستری، باکلان، حواصیل ها، فلامینگو و پرندگان کنار آبزی در آب های شور و شرین به صورت مهاجر و یا جوجه آور(بومی) گردیده و همچنین آسمان فارس آشیان عقابها، شاهین ها و دیگر پرندگان نیز می باشد.
تنوع زیستی استان فارس
استان فارس در قسمت جنوبی فلات ایران قرار دارد و از نظر تنوع گونه های حیات وحش از استانهای برتر در سطح کشور میباشد. تنوع گونه های جانوری مرهون پوشش گیاهی غنی و متنوع استان است، قرار گرفتن فارس در ناحیه پوششی زاگرس و ایران تورانی وجود زیستگاههای استپی، کوهستانی، جنگلهای زاگرس و تالاب‌ها عامل تنوع گونه های گیاهی و بالتبع حیات جانوری آن است. مناطق تحت مدیریت استان فارس اعم از پارک ملی، منطقه حفاظت شده، پناهگاه حیات وحش و مناطق شکار ممنوع شامل 3 پارک ملی، 2 پناهگاه حیات وحش، 7 منطقه حفاظت شده و 20 منطقه شکار ممنوع است که سطحی معادل 2.569.381 هکتار از مساحت استان را تشکیل می دهد. از 197 گونه پستاندار ایران، در استان فارس به طور تقریب 70 گونه پستاندار وجود دارد که معادل 35.53درصد پستانداران کشور را تشکیل می دهد. از 534 گونه پرندگان ایران، 356 گونه پرنده آبزی ،کنار آبزی و خشکیزی در استان وجود دارد که 66.6درصد از پرندگان کشور را تشکیل می دهد. همچنین از 224 گونه خزنده در ایران، 56 گونه در استان فارس زیست می کنند که 25درصد خزندگان کشور را تشکیل می دهد، از 163 گونه ماهی در کشور، 58 گونه در استان وجود دارد که 35.58درصد ماهیان کشور را شامل می شود و از 8200گونه گیاهی در کشور، 2253 گونه در این استان وجود دارد که حدود 27.47درصد از گونه های گیاهی کشور را تشکیل می دهد.
حیات وحش استان فارس:
آهو (Gazella subgutturosa)
آهو در زمره گونه‌های جانوری حمایت شده بوده که زیستگاه آن استپ های بیابانی ، نیمه بیابانی و عمدتاً در نواحی کویر مرکزی و جنوبی ایران می باشد. نرها شاخ‌های نسبتاً بلندی دارند که در محل اتصال به سر به هم نزدیک می‌شوند و در بالا از هم به صورت انحنا فاصله می گیرند. فعالیت زیستی آنان روزها و برخی اوقات شب ها بوده از علوفه و بوته‌ها تغذیه می کنند و به صورت اجتماعی، در گله‌های کوچک و بزرگ دیده می‌شوند. معمولاً در فصل زمستان از مناطق سردسیر به مناطق گرم‌تر مهاجرت می کنند. آهو به عنوان جانوری چابک و با سرعت زیاد شناخته شده و در هنگام فرار، مسیر مشخصی را در نظر می‌گیرند و حتی با دیدن انسان یا اتومبیل تغییر مسیر نمی دهند. تغییر کاربری اراضی، ایجاد راه های دسترسی، عبور شاه راه ها از مناطق دشتی استان و هجوم صنایع، منجر به حذف کریدورهای حیاتی گونه مزبور شده است.این گونه در استان فارس در پارک ملی بمو و منطقه شکار ممنوع بید بیده زیست می نماید.
)
پلنگ ( Panthera pardus )
این جانور گسترده ترین پراکندگی را در بین تمام گربه سانان بزرگ جهان دارد. زیستگاه مطلوب آن نیز از جنگلهای بارانی تا نواحی بیابانی متغیر است. نواحی پر درخت و صخره‌ای و نزدیک رودخانه را ترجیح می‌دهد. ایران مهمترین زیستگاه پلنگ در خاورمیانه است. پلنگ ایرانی بزرگترین گونه پلنگ در جهان می باشد. این جانور تقریباً از هر حیوانی که بتواند شکار کند تغذیه می‌کند که با توجه به زیستگاه آن متفاوت است. پلنگ ترکیبی از سرعت، چابکی، انعطاف و قدرت بوده و در ذهن و زبان ایرانیان نیز، نمادی از قدرت، شجاعت و سرعت است. تخریب زیستگاه ، قلمرو این حیوان را به شدت کاهش داده است. امروزه، پلنگ یک گونه حفاظت شده است ولی هنوز هم توسط چوپانان، گله‌داران و شکارچیان غیر قانونی شکار می‌شود. موفقیت بالای این گونه در حیات وحش به قابلیت های شکارگری فرصت طلبانه و انطباق پذیری اش با زیستگاه های مختلف بستگی دارد. امکان دویدن با سرعت 85 کیلومتر در ساعت، توانایی بی نظیر در بالا رفتن از درخت حتی در حالی که لاشه ی بزرگی را حمل می کند و توانایی استتار فوق العاده، از قابلیت های بارز پلنگ است . آنها بر خلاف سایر پستانداران، در هنگام احساس خطر به سرعت فرار نمی کنند. پلنگ ها با از بین بردن حیوانات ضعیف و پیر در بهتر کردن نسل طعمه ها از نظر ژنتیک نقش مهمی دارند.
)
کاراکال (Caracal caracal)
کاراکال جانوری از راسته گوشتخواران و خانواده گربه سانان است. زیستگاه آنان نواحی خشک، دشت‌ها، مناطق استپی، بوته‌زارها، تپه ماهورهای مناطق کویری و حتی مناطق کوهستانی می باشد. کاراکال شکارچی ماهر و منحصر به‌فردی است که سرعت فوق العاده، هوش و استعداد بالایش همواره مورد علاقه و تحسین شکارچیان است. در گذشته در کشورهایی از جمله ایران و هند، از کارکال برای شکار انواع حیوانات استفاده می‌شد. جثه این گربه از گربه‌های اهلی بزرگتر و دست و پای آن نیز بلندتر است. کاراکال، گربه‌ای شبگرد می باشد که روش منحصر به فردی برای شکارش دارد. با وجود دست‌ها و پاهای بلند که قابلیت ارزشمندی در دویدن است این گربه در شکار پرندگان بیشتر از تکنیک پرش‌های بلند استفاده می‌کند. گفته می‌شود کاراکال در برخورد با انسان و وسایل نقلیه بسیار می ترسد و هیچ حرکتی از خود نشان نمی‌دهد، کاراکال دشمن طبیعی ندارد و به محض احساس خطر به سرعت از درختان بالا رفته و خود را پنهان می‌کند در کشورهای آسیایی از جمله ایران وضعیت این گربه‌سان به دلیل کمبود طعمه و همچنین شکار رو به کاهش است.
)
گوزن زرد ایرانی Dama ( (dama mesopotamica
در گذشته زیستگاه اصلی گوزن زرد سلسله جبال زاگرس و جنگل های بلوط غرب بوده است. علاوه بر ایران این حیوان در عراق، ترکیه، سوریه و اردن نیز زیستگاه هایی داشت؛ اما با از بین رفتن جنگل ها ، زیستگاه این گونه به جنگل های انبوه حاشیه رودخانه دز و کرخه محدود گردید. پس از قرار گرفتن این پستاندار در وضعیت در معرض انقراض، تعدادی از این گوزن‌ها به دیگر مناطق ایران و جهان منتقل شدند تا جمعیت‌های دیگری از آن پدید آیند. از جمله این مناطق میانکتل فارس واقع در منطقه حفاظت شده ارژن و پریشان می باشد. تغذیه گوزن‌ها بیشتر از علف‌ها و شاخ و برگ گیاهان میباشد.
)
گورخر ایرانی Equus hemionus onager))
گور ایرانی جانوری از راسته فرد سمان است که شباهت زیادی به الاغ دارد. در گذشته ای نه چندان دور گله های بزرگ گور در بسیاری از مناطق استپی و بیابانی و تپه ماهورهای همجوارکشور مشاهده می شد، ولی در حال حاضر نسل آن در تمام مناطق به جز منطقه حفاظت شده بهرام گور و پارک ملی توران نابود شده است. معمولاً از گیاهانی نظیر درمنه تغذیه می کنند و وابستگی زیادی به آب دارند. در حال حاضر به عللی از قبیل تعقیب و شکار گور با موتورسیکلت و اتومبیل، تخریب زیستگاه و اشغال آبشخورها نسل آن به شدت در معرض خطر نابودی قرار گرفته است. به دلیل میزان بارندگی کم در زیستگاههای گور ایرانی، گونه مذکور قسمت زیادی از آب مورد نیاز بدن خود را از گیاهان به دست می آورد. این گیاهان بیشتر شامل قیچ و درمنه می باشند.گورها به صورت اجتماعی زندگی می کنند. درحال حاضر شکار آنها در تمام فصول سال ممنوع است.
)
کل و بز (Capra aegagrus)
کل و بز جانوری از خانواده گاوسانان و علف خوار است که در اغلب زیستگاه های کوهستانی استان پراکنش دارد. جنس نر این گونه دارای شاخ های بلند و شمشیری می باشد. در پاییز (فصل جفت‌گیری) گله‌های کل و بز با هم مخلوط می‌شوند. وابستگی شدیدی به مناطق صخره‌ای صعب‌العبور دارند. از علوفه، بوته‌ها و سرشاخه درختان تغذیه می‌کند در تمام مناطق کوهستانی کشور که دارای آب و امنیت کافی باشد مشاهده می‌گردد. دشمن طبیعی آن پلنگ، گرگ و به تازگی یوز است. کل وبزها معمولا ًروز گرد هستند ولی بیشتر در اوایل صبح وغروب به چرا می پردازند. در تابستان که هوا خیلی گرم است این حیوان روزها در پناه صخره ها یا درون طاقچه ها ی سنگی به استراحت می پردازند و نشخوار می کنند. وضعّیت کل و بز در کشور به علت بر خورداری از صخره ها و مخفی گاه های دست نیافتنی نسبت به دیگر گونه های پستاندار مناسب تر است.
)
)
قوچ لارستان Ovis orientalis laristanica))
قوچ لارستان از راسته زوج سمان و خانواده گاو سانان، به عنوان کوچکترین قوچ وحشی (از نظر جثه) در دنیا شناخته شده است. این گونه بین 25تا 85 کیلوگرم وزن دارد. کوچک بودن « قوچ لارستان » بی تأثیر از نوع تغذیه اش و محیطی که در آن قرار دارد نیست و این حاصل تطابق و سازشی است که سالیان متمادی محیط گرم و خشک منطقه بر روی این حیوان بوجود آورده است. منطقه حفاظت شده هرمد لارستان از شناخته ترین زیستگاه آن می باشد.
)
خرس قهوه ای (Ursus arctos)
خرس قهوه ای جانوری است که در کلیه مناطق جنگلی و کوهستانی شمال، شمال شرق و غرب ایران پراکنش دارد. از مواد گیاهی و حیوانی تغذیه می کند و تقریبا همه چیز خوار است. شب زی بوده اما در مناطقی که آرامش کافی داشته باشد، روزها نیز مشاهده می‌شود. به صورت انفرادی زندگی می‌کند. خرس ماده اغلب با بچه‌هایش دیده می‌شود. محل لانه خود را در شیب‌های کوهستانی در بین سنگ‌های بزرگ انباشته شده، سوراخ‌های طبیعی، غارها، و یا در میان ریشه درختان انتخاب می‌کند. در موقع نزاع و بازی و یا برای تسلط بهتر بر محیط اغلب روی دو پا می‌ایستد. قادر است از درختان کوتاه بالا برود و شناگر ماهری است. خرس‌ها به دلیل استفاده از منابع غذایی مختلف، زندگی در مناطق دور از دسترس و صعب‌العبور جنگلی و کوهستانی، شبگرد بودن، نداشتن دشمنان طبیعی و خواب زمستانی از جمعیت خوبی برخوردارند و در حال حاضر خطری جدی نسل آنها را تهدید نمی‌کند.
)
سنجاب ایرانی Sciurus anomalus))
گونه‌ای از راسته جوندگان است که جنگل های بلوط زاگرس از زیستگاه های اصلی آن می باشد و دانه‌هایی مانند بلوط را در زیر خاک پنهان می‌سازد که این کار او، کمک فراوانی به رشد و تجدید حیات جنگلهای بلوط در غرب ایران می‌نماید. تخریب زیستگاههای آن در ایران، شکار و قاچاق این جانور به عنوان تهدیدات گونه مذکور است. سنجاب ایرانی روزها فعال بوده و معمولاً به صورت انفرادی بر روی درختان زندگی می‌کند، برای تغذیه گاهی اوقاعت روی زمین نیز دیده می‌شود. حیوان بسیار فعال و چابکی است. برای فصل زمستان مقدار زیادی مواد غذایی را مخفی می‌کند. سنجابها گیاه خوار بوده و میوه ها و دانه ها ، غذای عمده طبیعی آنها را تشکیل می دهند. این جانوار از معدود جانوران وحشی است که به سختی زندگی خود را با انسان وفق می دهد. سنجابها اغلب به خواب زمستانی می روند. سنجاب بالغ بطور معمول به تنهایی زندگی می کند اما در سرمای شدید آشیانه خود را باسنجابهای دیگر، برای نگه داشتن گرمای بدن خود تقسیم می کند.
)
رودک معمولی (گورکن)(Meles meles)
رودک (گورکن) حیوانی بسیار بازیگوش دارای بدن کوتاه، چاق و پاهای کوتاه است که برای کندن مناسب اند. سر آن مثل راسو کشیده و گوشهایش کوچک است. صورتش سیاه و چند لکه سفید دارد. بدنش خاکستری رنگ بوده و همه چیز خوار می باشد. گورکن ها روز را در لانه های زیرزمینی میگذارنندکه چند راه خروجی و تهویه دارد. شبها جهت شکار و تغذیه بیرون می روند. آنها دارای زندگی انفرادی یا گروهی بوده و از خود و کودکانشان با سرسختی دفاع میکنند. این جانور پنجه‌های نیرومندش را برای نفوذ به لانه موریانه یا کندن زمین جهت جستجوی غذا به کار می‌برد. شبگرد است و معمولاً قبل از غروب خورشید از لانه بیرون می‌آید. لانه را بسیار تمیز نگه می‌دارد و سطح آن را به وسیله مواد گیاهی مختلف می‌پوشاند، در مناطق سردسیر زمستان‌ها برای مدتی طولانی در لانه می‌ماند و احتمالاً چند روزی به خواب زمستانی فرو می‌رود. رودک حیوان پر جرأتی است. در مقابل حمله حیوانات بزرگتر و حتی پلنگ با استفاده از فک و دندان‌های قوی‌اش به شدت آنها را گاز می‌گیرد و از خود به خوبی دفاع می‌کند. رودک‌هایی که در یک لانه زندگی میکنند دارای قلمرو مشترکی هستند و با هم از آن مواظبت و دفاع میکنند.
(meles-meles))
هوبره (Chlamydotis undulata)
از پرندگان بسیارزیبا و باشکوه کویر است. هوبره یکی از پرندگان نادر و ارزشمند حیات وحش کشور ایران است که به عنوان گونه‌ای حمایت شده مورد حفاظت قرار می گیرد. این پرنده ی کمیاب، در مناطق شنی، تپه ماهورها، ریگزارها و نواحی مرکزی کشور با بوته های پراکنده، علف های کوتاه و حاشیه گندمزارها به سر می برد و آشیانه خود را بر روی زمین می سازد. رنگ آن به شکل خاک است و به دو صورت بومی و مهاجر می باشد که در دو فصل بهار و پاییز به سرزمینهایی بسیار دوردست مهاجرت می‌کند. در شب پرواز می کند، همه چیز خوار بوده و نیاز زیادی به آب ندارد. متاسفانه تعداد آنها روز به روز به دلیل علاقمندی به شکار آنها در حال کاهش می باشد.
)
زاغ بور Podoces pleskei))
پرنده ای است نیمه بومی که در مناطق استپی بیابانی، بیابان های ماسه ای با گیاهان پراکنده و دشت های پوشیده از گیاه قیچ زندگی می کند و لابه لای بوته ها آشیانه می سازد. زاغ بور در مناطق بیابانی واقع در استان های فارس، سمنان، خراسان، کرمان، سیستان و بلوچستان، یزد و... پراکندگی دارد. از نظر رژیم غذایی حشره خوار و دانه‌خوار است. این پرنده قلمرو طلب بوده و به ذخیره‌سازی غذا در زیر خاک اقدام می‌کند. معمولأ ترس زیادی از انسان ندارد ولی فاصلهٔ ایمنی را رعایت می‌کند. زاغ بور پرنده ای نسبتاً خجالتی، ولی بسیار زیرک است. به محض این که احساس خطر کند با سرعت می دود و سپس پشت بوته ها مخفی می شود. تخریب زیستگاه این گونه بر اثر دخالت انسان ها، از بین رفتن پوشش گیاهی مناطق بیابانی، تکه تکه شدن زیستگاه به دلیل احداث جاده که موجب جدا افتادن جمعیت های زاغ بور از یکدیگر می شود، نرخ زادآوری پایین و غیره از جمله عواملی هستند که موجب کاهش جمعیت این گونه در زیستگاه های آن می شوند.
)
ماهی گورخری پارسی ( (Amatitlania nigrofasciata
این ماهی دارای خط های سیاه راه راه بر روی بدنی به رنگ خاکستری است. به خاطر رنگ‌آمیزی راه‌راه بدن نرها عامه مردمی آن را ماهی گورخری می‌نامند. رنگ آمیزی ماهی ماده زیباتر از ماهی نر بوده و دائما رنگ خود را عوض می کنند. ماهی نر در مقایسه با ماهی ماده بزرگتر است. ماهی گورخری گزینه ی خوبی برای نگهداری در آکواریوم های اجتماعی نمی باشد. چرا که این ماهی خلق و خوی پرخاشگرانه ای دارد. این ماهیان به راحتی و به صورت گروهی عمل مراقبت از تخم ها را انجام دهند. ماهی مذکوردر برابر ماهیان بزرگتر از خود هم به دفاع می پردازد و آنها را به وحشت می اندازد شدت خشونت این ماهی زمان تکثیر بسیار تشدید خواهد شد.
)
لاک پشت مهمیزدار ( (Testudo graeca
علت نام گذاری این حیوانات به این اسم، وجود غدد مهمیز مانند در سطح پشتی پاهای عقبی جاندار می باشد. جانوری آرام و کندرو است که گاز نمی گیرند، هر چند که در ابتدا کمی تندخو هستند. لاک پشت مهمیز دار وابستگی چندانی به آب ندارد. در دشت‌های خشک و بی‌حفاظ، تپه ماهورها، جنگل‌ها و باغات دیده می‌شود. در زمستان به خواب زمستانی می‌رود و همراه با گرم شدن هوا مجدداً شروع به فعالیت می‌نماید. جانوری گیاه‌خوار است و در درجه اول از گیاهان آب‌دار تغذیه می‌کند و بدین وسیله آب مورد نیاز خود را تأمین می‌نمایند. از این لاک پشت در ایران دو زیر گونه وجود دارد که یکی در نیمه غربی و دیگری در نیمه شرقی کشور پراکنش دارد. در اردیبهشت ماه جفت‌گیری میکنند.. نر های این حیوان، از ماده ها کوچکتر بوده و دم بلندتر و باریکتری دارند .
)
پوشش گیاهی استان فارس:
گیاه شیرین بیان یا مک (Glycyrrhiza glabra)
گیاه شیرین بیان یا مک، گیاهی علفی و پایا است. دارای ساقه ای به طول 5/0 تا یک متر که در محیط های مساعد به ارتفاع 2 متر نیز می رسد. برگهای آن مرکب از 4 تا 7 زوج برگچه با یک برگچه انتهایی و گلهای آن به رنگ آبی روشن و غالباً همراه با لکه سفید رنگ است. میوه غلافی شکل و به رنگ قهوه ای است. ریشه شیرین بیان به صورت قطعات استوانه ای شکل مورد استفاده قرار می گیرد. شیرین بیان از جمله گیاهان دارویی خودرو است که عصاره آن در پزشکی، داروسازی، صنایع غذایی و بهداشتی مصارف متعددی دارد.
)
جاشیر خوراکی Prangos ferulaceae))
گیاه جاشیر خوراکی، گیاهی پایا و از خانواده چتریان است. در ارتفاعات رویش دارد و دارای گلهای زرد با ساقه های بلند است. از سرشاخه های این گیاه به صورت سبزیهای خوراکی استفاده می شود و علاوه بر آن این گیاه برای بیماری های کلیوی مفید می باشد. از این گیاه در کارهای صنعتی برای تولید مواد آرایشی و بهداشتی استفاده می شود و اسانس آن دارای اثرات ضد میکروبی است.
)
آنغوزه ( Ferula assa foetida)
گیاه آنغوزه بوته ای بزرگ، علفی و چند ساله است که بلندی آن گاهی به 5/2 متر می رسد. ساقه آن نسبتاً محکم و ضخیم با سطحی خشن است و برگ های بزرگ و ضخیم دارد. گل های این گیاه زرد رنگ هستند. آنغوزه از خانواده چتریان است که در طول عمرش تنها یک بار گل می دهد و گلدهی آن بعد از هفت سال است و بعد از آن از بین می رود. از ریشه یا ساقه این گیاه بر اثر تیغ زدن ماده ای به نام "اولئوگم رزین" به دست می آید که به آنغوزه مشهور است و کاربرد های فراوان دارویی و صنعتی دارد.
)
آویشن شیرازی (Zataria multiflora)
آویشن شیرازی گیاهی است بوته‌ای از خانواده نعناعیان که در مناطق مرتفع کوهستانی می روید و دارای عطر بسیار خوبی است. دارای ساقه‌های متعدد، نازک، سخت و بسیار منشعب بوده، به ارتفاع 40 تا 80 سانتیمتر، برگ آن کوتاه، مدور یا بیضی شکل است. گلهای آن سفید و کوچک گویچه‌ای، بسیار متراکم و واقع در گل آذین‌های باریک تسبیح مانند است. آویشن شیرازی حاوی روغن مایع اصیل به نام تیمول، تانن، پانتوزان، سقز و مقدار بسیاری املاح معدنی است.
این گیاه علاوه بر مصارف درمانی در تهیه ادویه ها ، سس ها ، کنسرو ماهی و غذاهای گوشتی نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
)